Ymlusgiaid

Ceir chwe rhywogaeth o ymlusgiaid y tir brodorol yng Nghymru. Mae angen mannau agored ar y nadredd a’r madfallod hyn i dorheulo fel y gallant hela am fwyd. Hefyd, mae angen mannau cysgodol arnyn nhw er mwyn gaeafgysgu.

Mae eu niferoedd wedi disgyn ym Mhrydain wrth i gynefinoedd naturiol ddiflannu. Hefyd, mae nadredd, a hyd yn oed y neidr ddefaid, wedi bod yn cael eu lladd yn fwriadol; a thargedwyd madfallod ar gyfer y fasnach anifeiliaid anwes.

Nid yw’r dudalen hon yn rhoi sylw i bob agwedd ar y gyfraith nac ecoleg ymlusgiaid, ond mae’n gyflwyniad i sut y gallwch chi helpu i warchod y rhywogaethau hyn.

UK legislation

Caiff pob ymlusgiad ym Mhrydain ei warchod rhag ei ladd neu ei anafu’n fwriadol, neu ei werthu, o dan Atodlen 5 o Ddeddf Bywyd Gwyllt a Chefn Gwlad 1981 (fel y’i diwygiwyd). Dyma’r ymlusgiaid:

• Gwiber, Vipera berus,
• Neidr y gwair, Natrix natrix,
• Neidr ddefaid, Anguis fragilis,
• Madfall, Lacerta vivipara

Nod y ddeddfwriaeth hon yw eu gwarchod rhag cael eu herlid, a hefyd rhag eu hecsbloetio gan y fasnach anifeiliaid anwes.

Hefyd, caiff ein hymlusgiad mwyaf prin, madfall y tywod (Lacerta agilis), a’n holl grwbanod môr eu gwarchod o dan Atodlen 5 o Ddeddf Bywyd Gwyllt a Chefn Gwlad 1981 (fel y’i diwygiwyd) rhag y canlynol:

• tarfu arnynt pan fyddant mewn man cysgodol neu warchodol,
• rhwystro’u mynediad i fan cysgodol neu warchodol,
• eu gwerthu / eu cynnig ar gyfer eu gwerthu

European legislation

Caiff madfall y tywod a chrwbanod môr eu gwarchod o dan Reoliadau Gwarchod Cynefinoedd a Rhywogaethau 2017 (a elwir yn ‘Rheoliadau Cynefinoedd’) oherwydd bod eu niferoedd wedi bod yn disgyn ledled Ewrop dros y degawdau diwethaf.

Mae’r Rheoliadau Cynefinoedd yn datgan bod y canlynol yn drosedd:

• Dal, anafu neu ladd yn fwriadol unrhyw anifail gwyllt sy’n rhan o rywogaeth a warchodir gan Ewrop,
• Tarfu’n fwriadol ar unrhyw anifeiliaid gwyllt o’r cyfryw rywogaethau,
• Cymryd neu ddifa’n fwriadol wyau anifail o’r fath, neu
• Ddifa neu ddinistrio safle bridio neu fan gorffwys anifail o’r fath

Mae tarfu’n cael ei ddiffinio fel rhywbeth sy’n debygol:

1. o amharu ar eu gallu –
   • i oroesi, bridio neu atgenhedlu, neu i fagu neu feithrin eu rhai bach, neu
   • yn achos anifeiliaid rhywogaeth sy’n gaeafgysgu neu sy’n mudo, yn amharu ar eu gallu i wneud hynny
   b) i effeithio’n sylweddol ar ddosbarthiad neu niferoedd y rhywogaeth y maen nhw’n perthyn iddi yn lleol

Mae yna droseddau eraill yn ymwneud â meddu, cludo a gwerthu. Gweler ‘Meddu ar a Gwerthu Rhywogaethau a Warchodir’ am ragor o wybodaeth.

Am grynodeb o’r darpariaethau cyfreithiol ar gyfer eu gwarchod, gweler ‘Ymlusgiaid ac amffibiaid sy’n cael eu gwarchod gan y gyfraith yng Nghymru’.

Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn rhoi trwyddedau o dan Reoliad 55 y Rheoliadau Cynefinoedd i ganiatáu gweithgarwch yn ymwneud â Rhywogaethau a warchodir gan Ewrop, a fyddai fel arall yn droseddau. Am ragor o wybodaeth, gweler ‘Trwyddedu Ymlusgiaid’ a ‘Trwyddedu Rhywogaethau Morol a warchodir gan Ewrop’.